Dawne Szamotuły w święto Purim

Celem projektu Dawne Szamotuły w święto Purim było zdobywanie i pogłębianie wiedzy na temat miasta i jego historii, ale przede wszystkim poznanie historii  Żydów mieszkających w Szamotułach, co związane było również z poznaniem kultury żydowskiej. Do celów szczegółowych dodano aktywny udział uczniów w zbieraniu informacji na temat szamotulskich Żydów. Opowieść o szamotulskich Żydach rozpoczęto od obchodzonego 14 dnia miesiąca adar święta Purim, stąd rozmowy o tym właśnie święcie podczas pierwszego spotkania projektowego (hamantasze, Księga Estery, grzechotki).

Podczas zadań projektowych wykorzystano różnorodne metody pracy, jak: wykład, wystawa, film, stacje zadaniowe, analiza źródeł historycznych, gra terenowa, lapbook, gazetka tematyczna, wywiad.

W projekcie udział wzięły wszystkie klasy Zespołu Szkół Specjalnych im. Jana Brzechwy w Szamotułach (trzynaście oddziałów), tzn., że projekt objął aż trzy etapy edukacyjne:

• klasy I-III, IV-VI szkoły podstawowej oraz klasy I-II i III gimnazjum dla uczniów z lekkim stopniem niepełnosprawności intelektualnej,
• klasy I-III, IV-VI a i b szkoły podstawowej oraz klasy I-II, II, III gimnazjum z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej,
• trzy klasy szkoły przysposabiającej do pracy (uczniowie z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności intelektualnej w wieku 19-24 lata).

Zaplanowano szereg różnorodnych zadań, które zrealizowano od 16 marca do 7 kwietnia 2017 r. (jedynie strona internetowa ma wymiar długofalowy).

1. „Dawne Szamotuły w święto Purim” ‒ spotkanie otwierające projekt, które składało się z wielu części i rozmaitych aktywności uczniów:
   – najpierw uczniowie poznali pojęcia wielokulturowość, dziedzictwo; zostali wprowadzeni w tematykę projektu oraz obejrzeli prezentację multimedialną przedstawiającą najważniejsze hasła związane z Żydami,
   – klasy wykonały zadania w zespołach (zindywidualizowane i dopasowane do możliwości i umiejętności uczniów), pozwalające na poznanie kultury żydowskiej: opracowały na plakatach i w formie materialnej symbole judaizmu i pojęcia, takie jak: menora, mezuza, Gwiazda Dawida, flaga Izraela, strój żydowski, język hebrajski, karnawał – świeto purim, zabawy dzieci żydowskich (drejdle, grzechotki) oraz przedstawiły zdobyte informacje społeczności szkolnej; w trakcie wykonywania zadań uczniom towarzyszyła muzyka klezmerska,
   – uczniowie wysłuchali fragment księgi Estery; podczas czytania, zgodnie z  tradycją, zagłuszali imię Hamman, wykonanymi przez klasy IV-VI grzechotkami,
   – wszyscy poczęstowali się purimowym smakołykiem – upieczonymi przez oddział przysposobienia do pracy hamantaszami,
   – uczniowie wysłuchali wykładu (kalendarium) na temat historii Szamotuł oraz historii Żydów mieszkających w naszym mieście,
   – uczniowie porównali widoki ze starych pocztówek ze współczesnym obrazem naszego miasta, co zakończyło się zaproszeniem klas do odkrywania śladów istnienia Żydów w dawnych Szamotułach podczas gry terenowej – klasy otrzymały koperty z pierwszymi wskazówkami.
2. Spacer „Ślady szamotulskich Żydów” – gra terenowa. Zadanie to polegało na poruszaniu się po Szamotułach zgodnie z otrzymanymi wskazówkami (mapy z różnych lat istnienia miasta, pocztówki przedstawiające stare Szamotuły, informacje ze źródeł historycznych). Kolejne wskazówki klasy otrzymywały w różnych miejscach Szamotuł. Podczas spaceru uczniowie rozwiązywali zadania z karty spaceru (pytania i zadania dostosowane do możliwości i umiejętności uczniów, np. zrób zdjęcie miejsca, w którym stała synagoga; zapisz napis z domu pogrzebowego, zanotuj nazwy ulic szamotulskiej dzielnicy żydowskiej; jak nazywa się dziś dawna ul. Szeroka). Podczas pięciu przystanków uczniowie odczytywali nie tylko zadania i wskazówki, ale także dołączone informacje z historii miasta i historii mieszkających w Szamotułach Żydów. Do wykonywania tych zadań włączali się przypadkowi przechodnie, którzy podpowiadali uczniom rozwiązywanie zadań, słuchali czytanych informacji oraz chętnie opowiadali o dawnych Szamotułach.
3. Bajki żydowskie. Najmłodsi uczniowie szkoły wzięli udział w spotkaniach czytelniczych. Wysłuchali dwóch tekstów literatury żydowskiej: Jidiszer zoo (podczas spotkania odczytane zostały wierszyki żydowskie na przemian z utworami Zoo Brzechwy – patrona naszej szkoły żydowskiego pochodzenia – oraz wykonane zostały słonie z papieru) oraz Płaszcz Józefa (zadaniem uczniów było szukanie symboli kultury żydowskiej w książce oraz rozwiązywanie zadań pt. Żydowski – co to znaczy? udostępnionych przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (http://zydowski.polin.pl/)
4. Lapbook. Każda klasa otrzymała zadanie przygotowanie lapbooka związanego z Żydami w Szamotułach lub z kulturą żydowską. Powstały niesamowite dzieła dokumentujące spacery uczniów śladami szamotulskich Żydów, lapbook o utworach Jana Brzechwy, o kuchni żydowskiej, przysłowiach żydowskich oraz o zwyczajach pogrzebowych Żydów. Wszystkie lapbooki dostępne są w bibliotece szkolnej.
5. Dwie wystawy:
   – w bibliotece szkolnej ‒ prace uczniów, plakaty, lapbooki oraz książki z literatury żydowskiej. W wyszukiwaniu tytułów uczniom klasy I-III pomogła pani bibliotekarka Dorota Bulińska;
   – wystawa ścienna na korytarzu szkolnym ‒ pocztówki z Szamotułami z lat 1848-1945 (obrazujące miejsca istnienia kultury żydowskiej) oraz kalendarium historii Żydów w Szamotułach. Zadanie uczniów klasy IV-VI polegało na połączeniu widoków dawnych ze współczesnymi oraz uporządkowanie chronologiczne historii szamotulskich Żydów.
6. „Echo Dawnych Szamotuł” ‒ gazetka wykonana podczas zajęć informatyki. Gazetka zbiera informacje na temat szamotulskich Żydów, ich historii i kultury. Uczniowie kółka informatycznego włączyli się w jej zredagowanie i opracowanie. Gazetka została dołączona do materiałów, które klasy zdobywają podczas spaceru po mieście.
7. Muzeum ‒ Zamek Górków. W muzeum uczniowie wzięli udział w lekcji pt. „Szamotulscy Żydzi”, podczas której kustosz Monika Romanowska-Pietrzak opowiedziała społeczności szkolnej o śladach Żydów w mieście. Lekcja pozwoliła na pogłębienie wiedzy oraz skonfrontowanie zdobytych podczas wykonywania zadań informacji z badaniami pani kustosz. Przedstawiona prezentacja zawierała również pocztówki z miejscami istnienia społeczności żydowskiej w dawnych Szamotułach.
8. dawneszamotuly.pl ‒ strona internetowa, która służyć ma do wpisywania wspomnień dotyczących starych Szamotuł oraz Żydów tu zamieszkujących. Uczniowie otrzymali zadanie: „Zapytaj babcię/dziadka/ lub inną starszą osobę, którą znasz, czy pamięta przedstawicieli innych narodowości i wyznań mieszkających dawniej w Szamotułach lub czy zna jakąś historię ich dotyczącą? Zapisz lub nagraj tę historię. Umieść ją na stronie www.dawneszamotuly.pl Zachęć znajomych do umieszczania informacji na stronie”. Mamy nadzieję, że informacja o stronie trafi do szerokiej rzeszy mieszkańców miasta i że będzie się rozbudowywać, co pozwoli na poznanie wspomnień mieszkańców miasta oraz historii dotąd nieznanych.
9. „Ślady Żydów w Szamotułach” ‒ spotkanie kończące projekt. Klasy przedstawiły wypełnione karty spaceru, zdobyte podczas gry terenowej informacje oraz wykonane lapbooki. Uczniowie obejrzeli prezentację multimedialną o Żydach w dawnych Szamotułach. Prezentacja zawierała zdjęcia ze spacerów klas, dokumentujące współczesny obraz miejsc związanych z szamotulskimi Żydami (synagoga, ul. Szeroka, ulice getta, lapidarium, cmentarz żydowski, kamienice należące do Żydów, żydowski dom pogrzebowy). Na koniec spotkania, by podkreślić pozytywne odczucia związane z poruszaną tematyką, uczniowie obejrzeli fragmenty filmu pt. Okruchy pamięci, ukazujące społeczność żydowską oraz pozytywny (sentymentalny?) stosunek Polaków do dawnych czasów.

Wykonane zadania wskazują, że choć opiekunem projektu była Natalia Sobczak, do jego realizacji włączyli się wszyscy wychowawcy klas oraz nauczyciele przedmiotów (języka polskiego, historii, języka niemieckiego, religii, informatyki, przyrody, techniki, biblioteki), którzy współpracowali przy realizacji zadań projektowych. Zadania wykonywano w szkole (podczas zajęć dla całej społeczności szkolnej, w klasach oraz na kółkach zainteresowań), na ulicach naszego miasta (podczas gry terenowej pt. „Spacer śladami szamotulskich Żydów”) oraz w Muzeum ‒ Zamek Górków (podczas lekcji muzealnej o Żydach w dawnych Szamotułach). Zbieranie informacji, które umieszczone zostaną na stronie internetowej, wymaga spotkań z ludźmi na bardzo różnych płaszczyznach, także w przestrzeni wirtualnej.

Rezultaty i sukcesy:

1. Największym sukcesem tego projektu były niezamierzone rezultaty, które nastąpiły poprzez kontakt z drugim człowiekiem: spotkania i rozmowy z przypadkowymi ludźmi podczas spacerów po mieście śladami szamotulskich Żydów.
2. Zwiększenie świadomości uczniów, nauczycieli i mieszkańców dotyczących tradycji wielokulturowości w Szamotułach, a w szczególności Żydów.
3. Popularyzowanie idei tolerancji i otwartości na innego.
4. Zmotywowanie nauczycieli do poszerzenia zaplanowanej tematyki zajęć.

Autorka projektu: Natalia Sobczak

Szamotuły, 06.10.2017

Bogaci w różnorodność

Projekt Bogaci w różnorodność realizowany był w Szkole Podstawowej nr 1 w Szamotułach. Brali w nim udział uczniowie klas IV-VI oraz z jednej klasy II i dwóch III. Razem około 480 uczniów. Spotkania w ramach projektu odbywały się w szkole, na terenie miasta, a także w Muzeum Zamek Górków w Szamotułach, Gminie Żydowskiej w Poznaniu, Muzułmańskim Centrum Oświatowo-Edukacyjnym w Poznaniu oraz w Bramie Poznania.

Celem projektu było ukazanie Szamotuł jako miejsca, w którym przez wieki społeczność współtworzyli przedstawiciele różnych narodów i religii. Ślady po innych niż polscy mieszkańcach Szamotuł są zauważalne w mieście (niektóre zostały uwiecznione tylko na starych pocztówkach). Drugim zamierzeniem było dostarczenie wiadomości o innych kulturach, religiach i obyczajach osób żyjących obecnie w „małej ojczyźnie”; ich różność może być wartością i wzbogacać każdego. Projekt uczy tolerancji ze szczególnym naciskiem na szacunek dla innych ludzi wokół nas.

Projekt stanowił okazję do wzajemnego uczenia się poprzez poszukiwanie informacji. Uczniowie rozwijali swoje zainteresowania i talenty. Nie tylko realizowali podstawę programową poza terenem szkoły, ale przede wszystkim zdobywali wiedzę, którą wykorzystywali do zadań projektowych. Zapoznali się z historią miasta, w którym mieszkają, poznali dzieje społeczności, które stanowiły część Szamotuł (Żydzi, Bracia Czescy, Niemcy) oraz ich rolę w historii miasta oraz w jego rozwoju. Zwiedzając Szamotuły, poznali miejsca, które bezpośrednio były związane ze społecznością Żydów, Niemców i Braci Czeskich. Obecnie w Szamotułach nie ma już żadnych z budynków czy też miejsc związanych z tymi grupami, dzięki materiałom źródłowym można jednak przekazać wiadomości na temat dawnego wyglądu miejsc związanych z Żydami, Niemcami czy Braćmi Czeskimi. Projekt stanowił korelację międzyprzedmiotową historii, języka polskiego, religii, sztuki, informatyki oraz języka niemieckiego.

Realizowane zadania:

1. Zajęcia w Muzeum Zamek Górków w Szamotułach: Bracia Czescy w Szamotułach, Żydzi w Szamotułach. Zajęcia dostarczyły uczniom wiadomości na temat obu społeczności. Uczniowie mieli także do rozwiązania kartę pracy do danego tematu. Zajęcia wywarły na nich duże wrażenie, uczniowie uświadomili sobie wpływ Żydów szamotulskich czy też Braci Czeskich, którzy tworzyli wspólnotę z Szamotulanami pochodzenia polskiego. Uczniowie uczestniczyli również w zajęciach „Moi polscy ‒ moi żydowscy rodzice” z ramach wystawy, która gościła w Muzeum Zamek Górków – mogli poszerzyć swoją wiedzą o Holokauście, ale także skonfrontować się z konkretnymi osobami – „Dziećmi Holokaustu”.
2. Aby ukazać miejsca związane z Żydami i Niemcami w Szamotułach, zorganizowano wycieczki edukacyjne po mieście. Ponieważ budynki w większości zostały zniszczone lub nie ma na nich żadnej informacji o ich związku z Żydami i Niemcami, pomocny okazał się album Widoki Powiatu Szamotulskiego na starych pocztówkach w latach 1898-1945. Uczniowie dzięki materiałowi źródłowemu dowiadywali się o miejscach związanych z szamotulskimi Żydami i Niemcami jednocześnie lokalizowali je w naszym mieście.
3. Uczniowie zwiedzili wystawę w Muzeum Zamek Górków, dotyczącą Żydów szamotulskich. Przeprowadzili wywiady w swoich środowiskach rodzinnych i znaleźli przedmioty związane ze społecznością żydowską. W szkole powstał kącik wystawowy, w którym można zobaczyć jarmułki, świecznik chanukowy, śpiewnik oraz Nowy Testament po hebrajsku, kołatkę na święto Purim czy też „bączki” na Chanuka. Uczniowie przekonali się, że w domach swoich bliskich, często dziadków, są przedmioty związane z Żydami. Przy kąciku odbyły się zajęcia o religii i kulturze Żydów.
4. Zajęcia w Gminie Żydowskiej i Muzułmańskim Centrum Oświatowo-Kulturalnym w Poznaniu. Celem projektu było uświadomienie uczniom, że różnorodne informacje można czerpać z najbliższej okolicy. Uczniowie odwiedzili dwa miejsca związane z innymi religiami i kulturami. Nie tylko zwiedzali Gminę i Centrum, ale przede wszystkim brali udział w zajęciach o islamie i judaizmie.
5. Zajęcia w Bramie Poznania – jako podsumowanie projektu. Uczniowie klasy II wzięli udział w zajęciach „Poznańscy Strażnicy Równości”. Zapoznali się z ukazaną w ciekawy sposób historię bohaterów. Okazało się, że ,,maluchy” świetnie znają swoje prawa i rozumieją, że są one także prawami wszystkich innych dzieci, bez względu na to, gdzie mieszkają i skąd pochodzą.
6. Przeprowadzenie przez uczniów wywiadów z członkami swoich rodzin lub znajomymi na temat, jak postrzegają i ‒ być może ‒ wspominają osoby z różnych kultur w Szamotułach. Na podstawie zebranych informacji uczniowie stworzyli historie. Przy wykorzystaniu metody storytellingu powstały prace o „Zwykłych i niezwykłych ludziach mieszkających w Szamotułach od XVI do XX wieku”, między innymi romans o ubogim chłopcu szamotulskim zakochanym w córce żydowskiego kupca i problemach z tym związanych, historia pożaru, który wybuchł na ulicy Szerokiej w Szamotułach i akcji ratowania dobytku ludzi, wpis z dziennika żołnierza pruskiego, którego pułk rezydował w Szamotułach w 1914 roku w momencie wybuchu I wojny światowej.
7. Słowniki gwary – uczniowie stworzyli słowniki gwary wielkopolskiej, zwracając szczególną uwagę na zapożyczenia z języka niemieckiego, powstały prezentacje multimedialne, a także słowniki tradycyjne robione ręcznie również przez uczniów klas II i III.
8. Przygotowanie przez uczniów notatek graficznych dotyczących mniejszości narodowych, ich najważniejszych faktów z historii miasta (zastosowanie metody sketchnotingu).
9. Przygotowanie przez uczniów lapbooków poświęconych kilku tematom: tradycje świąteczne wywodzące się z różnych krajów (różne religie), religia i kultura: Żydów, Muzułmanów, Protestantów, Prawosławnych, Katolików. Lapbooki zostały zaprezentowane na wystawie. Materiały wykorzystano także w trakcie zajęć poświęconych tolerancji dla innych religii oraz szacunkowi wobec osób wyznających te religie.
10. Stworzenie projektów kancjonału szamotulskiego. Kancjonał to zbiór pieśni religijnych z komentarzami; z szamotulskiej drukarni wyszedł kancjonarz zaliczany do najwybitniejszych zabytków czeskich. Drukarnię ta powstała z inicjatywy Braci Czeskich, którzy znaleźli w Szamotułach schronienie przed prześladowaniami religijnymi i doprowadzili do rozwoju miasta. Uczniowie, wykorzystując swoje talenty i wyobraźnię, stworzyli niezwykłe projekty kancjonałów, które również zaprezentowano na wystawie.

Sukcesem projektu jest pomysł uczniów, aby stworzyć plansze informacyjne na terenie miasta na temat miejsc, gdzie znajdowały się budynki i miejsca związane z Żydami czy Niemcami. Uczniowie chcą wykorzystać pocztówki z dawnych Szamotuł oraz zainteresować swoją inicjatywą lokalne władze. Na budynkach lub w miejscach, gdzie się znajdowały miejsca pamięci, miałyby się pojawić tablice informacyjne.

W dzisiejszym świecie projekt Wielokulturowość nie ma końca, musimy cały czas uwrażliwiać uczniów na innych, poszukiwać porozumienia, uczyć się od siebie, wzajemnie się o siebie troszczyć i czerpać jak najwięcej od siebie nawzajem, wzbogacając się różnorodnością.

Autor projektu: Paweł Biedny

Szamotuły, 05.10.2017