Krzyże przydrożne i kapliczki, w formie małego domku lub słupa z umieszczoną na nim figurą, stawiano w celach dziękczynnych, przy źródłach uznawanych za lecznicze, upamiętniały miejsca jakichś wydarzeń historycznych lub tragedii. Do dziś są miejscem wspólnych modlitw, zwłaszcza nabożeństw majowych. Odzwierciedlają gust jej twórców i opiekunów. Dla społeczności lokalnej są miejscem ważnym. Widać, że ktoś o nie dba, sprząta, sadzi lub przynosi kwiaty. Są nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu, także powiatu szamotulskiego.

Przedstawiamy 1. część zdjeć wykonanych przez Andrzeja Bednarskiego, który dotąd zgromadził materiał z ponad 130 miejscowości regionu.

Wśród prezentowanych obiektów najczęstsze są krzyże oraz kapliczki Maryjne. Przeważają figury Maryi typu Immaculata, czyli Niepokalana, przedstawiające Matkę Bożą jako młodą kobietę, bez Dzieciątka, ubraną w białą suknię i błękitny płaszcz, stojącą na kuli ziemskiej lub półksiężycu. Figury Maryi z Dzieciątkiem są stosunkowo rzadkie. W grupie przedstawień Jezusa (poza krucyfiksami) dominują figury Serca Jezusowego. Postaci świętych, które pojawiają się w kapliczkach z okolic Szamotuł i Kaźmierza to Św. Jan Nepomucen (Kąsinowo, Otorowo, Kaźmierz, Sokolniki Małe), św. Wawrzyniec (Pamiątkowo), św. Walenty (Jastrowo), św. Józef z Dzieciątkiem (Bytyń), św. Andrzej Bobola (Pamiątkowo), św. Franciszek (Pamiątkowo), św. Paweł (Pamiątkowo, Szamotuły – fasada kościołą św. Krzyża) i św. Piotr (Szamotuły – fasada kościoła św. Krzyża). Czasami kapliczka ma więcej niż jednego patrona, to znaczy w jej górnej części znajduje się jedna figura, a w środkowej (w zagłębieniu) – druga.

Przydrożne drewniane krzyże wymieniane są – mniej więcej – co 25 lat. Konserwację przechodzą także figury, a cokoły są z czasem przebudowywane. Można dostrzec to także na zdjęciach Andrzeja Bednarskiego, gdyż niektóre mają w tytule informację typu „dawny”. We wrześniu 2019 r. poświęcono nowy (kolejny) krzyż przy drodze z Szamotuł do Gałowa, wymieniono też kapliczkę przy rondzie w Lipnicy.

Na cokołach wielu tych obiektów umieszczona jest data: 1945. W tym roku na nowo postawiono krzyże i kapliczki, które usunięto na rozkaz władz okupacyjnych w 1939 i w 1940 r. Część figur udało się mieszkańcom ukryć i przechować do zakończenia wojny. Tak było – na przykład – z bardzo cennym krzyżem z Sokolnik Wielkich czy figurą św. Jana Nepomucena z Sokolnik Małych. Inskrypcja na wspomnianym krzyżu z Sokolnik informuje, że obiekt pochodzi z 1846 r., a jego fundatorami byli Wincenty i Antonina Skarzyńscy (czasem nazwisko występuje w formie Skarżyńscy). W tym roku powrócili oni z zagranicy na ziemie polskie i odkupili majątek ziemskich w Sokolnikach od rodziny Trąmpczyńskich. Wincenty Skarzyński (1806-1876) herbu Bończa pochodził z ziemi łomżyńskiej, uczestniczył po powstaniu listopadowym, po którego upadku wyemigrował do Francji, jako żołnierz Legii Cudzoziemskiej brał udział w wojnie domowej w Hiszpanii i otrzymał od królowej Izabeli tytuł granda. Krzyż jest wykonaną z piaskowca neogotycką rzeźbą, w jego górnej części o kształcie równoramiennym (krzyż grecki) umieszczono wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, wzorowany na obrazie Rafaela Santi.

O krzyżu z Rynku w Szamotułach można przeczytać w artykule http://regionszamotulski.pl/krzyz-na-rynku-w-szamotulach/.

Agnieszka Krygier-Łączkowska

1.10.2019 r.

Miasto i gmina Szamotuły

Lokalizacje (wyświetlają się jako nazwa zdjęcia): Baborowo, Baborówko, Brodziszewo, Czyściec, Emilianowo, Gałowo, Gąsawy, Grabówiec, Jastrowo, Kąsinowo, Kępa, Koźle, Lipnica, Lulinek, Łowiza, Myszkowo, Nowy Folwark, Ostrolesie, Otorowo, Pamiątkowo, Piaskowo, Piotrkówko, Przecław, Przyborowo, Przyborówko, Rudnik, Szamotuły, Szczuczyn, Śmiłowo, Twardowo, Witoldzin, Żalewo

Gmina Kaźmierz

Lokalizacje (wyświetlają się jako nazwa zdjęcia): Brzezno, Bytyń, Chlewiska, Chrusty, Dolne Pole, Gaj Wielki, Gorszewice, Kaźmierz, Kiączyn, Kopanina, Młodasko, Piersko, Pólko, Radzyny, Sokolniki Małe, Sokolniki Wielkie, Stare, Wierzchaczewo