Generał Emilian Węgierski. Pamięć o nim trwa (choć pomnik zaginął)

Mało kto zapewne wie, że z Ziemią Szamotulską: Ostrorogiem, Rudkami i Otorowem jest związany generał brygady powstania listopadowego, gubernator wojskowy Warszawy, uczestnik kampanii moskiewskiej pod dowództwem Napoleona Bonaparte ‒ Emilian Tadeusz Węgierski herbu Wieniawa.

Obelisk generała jeszcze w latach 30. XX wieku stał przy kościele parafialnym w Ostrorogu.  Kiedy zniknął i dlaczego? Tego, niestety, nie wie nikt.

Nieduży pomnik znajdujemy na przedwojennych pocztówkach. I to na niejednej. W 1913 roku jego zdjęcie opublikował „Przewodnik Katolickiˮ. Stał na cmentarzu przy kościele w Ostrorogu. Obok był grób żony Teodory z Cieleckich Węgierskiej, która zmarła 19 września 1870 roku.

Pomnik generała wypatrzył na pocztówkach Michał Dachtera ‒ pasjonat historii, administrator profilu „Ostroróg na kartach historiiˮ na portalu społecznościowym. To on dotarł do pierwszych informacji o generale i zainspirował mnie do napisania wspomnienia o wybitnym człowieku związanym z Ostrorogiem.

Informację o generale i o obelisku, wraz ze zdjęciem, znajdujemy nie tylko na pocztówkach, ale też w okolicznościowym wydawnictwie: Pamiętniku Koła Śpiewackiego św. Cecyliji w Ostrorogu z okazji uroczystości 25-letniego istnienia 1911 – 1936, a także w „Gazecie Szamotulskiejˮ z dnia 23 VII 1932 roku. Wacław M. pisze: „Na cmentarzu przy kościele w Ostrorogu stoi piękny pomnik, na którego szczycie umieszczono żelazny hełm rycerski ‒ kopję hełmów używanych przez wojsko polskie. Obok grób chroniący doczesne szczątki Teodory z Cieleckich ‒ jenerałowej Węgierskiej, która zmarła 19 IX 1970 rokuˮ.

Obelisk znajdował się w południowo-zachodniej części cmentarza, zwieńczony był żelaznym hełmem, a na cokole znajdował się napis następującej treści: „Emilianowi Węgierskiemu generałowi Wojsk Polskich – żył lat 54, umarł dnia 15 maja 1840 roku – żołnierz żołnierzowi – obywatele obywatelowi ten pomnik założyliˮ.

Emilian Węgierski urodził się w Poznaniu około roku 1787. Był synem podpułkownika Waleriana Węgierskiego oraz Zofii z Sypniewskich. Szkoły kończył w Poznaniu. Służbę wojskową rozpoczął w roku 1806, kiedy do Wielkopolski wkroczyli Francuzi i zaczęli tworzyć polskie wojsko. Odznaczył się i w 1809 roku uzyskał awanse od podporucznika do kapitana w 11. pułku piechoty.

W kampanii austriackiej 1809 roku dowodził batalionem w 15. pułku piechoty. W tymże środowisku walczył w kampanii moskiewskiej 1812 roku aż do zdobycia Smoleńska, a jako podpułkownik 21. pułku piechoty litewskiej w 1813 roku bronił twierdzy Modlin. Po upadku twierdzy dostał się do niewoli rosyjskiej. Po dwóch latach został zwolniony. Ze względu na zły stan zdrowia podał się do dymisji. Zachował się akt dymisji zatwierdzony „Rozkazem Najjaśniejszego Aleksandra 1 Cesarza Wszech Rosji i Króla Polskiˮ, w którym  można też przeczytać, że Emilian Węgierski posiada Krzyż Kawalerski Orderu Wojskowego Polskiego.

W tym samym roku, 15 maja 1815 roku, w kościele parafialnym w Otorowie (pow. szamotulski) Emilian Węgierski poślubił Teodorę Józefę Cielecką z Cielczy herbu Zaremba.

W Rudkach, które po bezpotomnej śmierci Jana Mańkowskiego przeszły na własność Cieleckich, zbudowano w 1800 r. pałac dla Teodora Cieleckiego. Teodor nie miał dzieci, tym samym po jego śmierci Rudki przypadły jego bratanicy – córce Macieja Cieleckiego, Teodorze Węgierskiej.

Pałac projektował znany warszawski architekt Hilary Szpilowski ‒ zatrudniony przy Zamku Królewskim w Warszawie, kolumnie Zygmunta III Wazy, twórca wielu zespołów dworskich w całej Polsce. Kolejne lata mijały Węgierskiemu na zarządzaniu majątkiem. Rodziły się dzieci, małżonkowie mieli ich ośmioro.

Na wieść o wybuchu powstania w Królestwie Polskim, Emilian Węgierski opuszcza wielkopolską wieś i w 1830 roku przeprawia się przez kordon (na Prośnie od 1816 roku była granica prusko-rosyjska) do stolicy.

Początkowo jest oficerem sztabu 4. Dywizji Piechoty. Od marca 1831 ‒ dowódcą 8. pułku piechoty, a od maja dowódcą brygady w 3 Dywizji Piechoty. „Prowadzi ją z nadzwyczajnym męstwem przeciw nieprzyjaciołom w bitwie pod Grochowemˮ ‒ czytamy w Historii powstania narodu polskiego 1830-1831.

W czerwcu 1831 roku pułkownik Węgierski otrzymuje awans na generała brygady. W sierpniu 1831 roku pełni obowiązki gubernatora wojskowego Warszawy. Po kapitulacji stolicy krótko pełni obowiązki ministra wojny. Sprzeciwia się złożeniu broni przez armię powstańczą i optuje za kontynuacją walki. Po upadku powstania, nie może wrócić do Rudek. Udaje się na emigrację. Po jakimś czasie wraca do żony i dzieci. Nie mamy za dużo wiadomości o życiu generała w tych ostatnich latach życia.

Z krótkich wzmianek w książce Andrzeja Kwileckiego Wielkopolskie rody ziemiańskie wynika, że Węgierscy spotykali się z Kwileckimi z Oporowa i Dobrojewa, Kurnatowskimi z Chalina (pow. międzychodzki). „W 1838 roku generałowa Węgierska wyprawiła w Rudkach swoje imieninyˮ ‒ pisze Andrzej Kwilecki.

Gen. Emilian Węgierski umiera w Rudkach 15 maja w 1840 roku. W „Tygodniku Literackim literaturze, sztukom pięknym i krytyce poświęconymˮ z dnia 31 maja 1841 roku zamieszczona jest relacja z pogrzebu, poprzedzona obszerną biografią zmarłego. Autor podkreśla, że po upadku powstania, generał „tylko w postępie zbawienie dla ojczyzny widziałˮ.

Na jego pogrzebie w kościele w Ostrorogu „płakały wszystkie stany (…) a dziesięciu towarzyszów oręża i przyjaciół złożyli zwłoki u drzwi katakomby na cmentarzu a myśl zewsząd się objawiała, że pomnikiem trzeba uczcić tego, który tyle razy dla sprawy ogółu ukochaną rodzinę, majątek i życie na igraszkę losu wystawiałˮ.

Gen. Emilian Węgierski nie ma już w Ostrorogu pomnika, ale na pewno zasługuje na pamięć. Może warto go uhonorować tablicą pamiątkową?

Irena Kuczyńska

współpraca Michał Dachtera

„Gazeta Szamotulskaˮ z dnia 23 VII 1932 roku

Wygląd współczesny