Wesele szamotulskie

W 2017 roku „Tradycje weselne z Szamotuł i okolic” zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Ludowe obrzędy weselne Ziemi Szamotulskiej znalazły się w grupie 25 innych tradycji z całej Polski, obok np. krakowskiego Lajkonika, łowickich procesji Bożego Ciała czy koronek z Koniakowa.

Tradycje te sięgają XIX wieku. Zawarcie ślubu w stroju ludowym świadczyło wówczas o przywiązaniu do polskości. W wielu opracowaniach wymienia się osobę ks. Walentego Kryzana, który – jako wikariusz parafii szamotulskiej w latach 1896-1907 – nakazywał nowożeńcom, aby do ślubu wkładali stroje szamotulskie.

Do zachowania wielu tradycji weselnych: obrzędów, pieśni, tańców, strojów przyczyniło się stworzenie na początku lat 30. XX wieku widowiska scenicznego zatytułowanego Wesele szamotulskie. Tekst Wesela spisał Władysław Frąckowiak (1908-1987), muzykę opracował Stanisław Zgaiński (1907-1944). Materiały do widowiska zbierała znawczyni folkloru Stanisława Koputowa (1892-1959) oraz członkinie Stowarzyszenia Kobiet Katolickich.

To właśnie na zebraniu tego stowarzyszenia, po wysłuchaniu referatu Konieczność zachowania zwyczajów i obrzędów ludowych, zrodził się pomysł zbierania elementów obrzędu weselnego. Inicjatywę stworzenia Wesela szamotulskiego podjęło Akademickie Koło Szamotulan ‒ grupa skupiająca absolwentów szamotulskiego gimnazjum oraz studentów pochodzących z regionu szamotulskiego, działająca od 1924 roku i szczególnie zainteresowana kulturą regionu. Na specjalne spotkanie Akademickie Koło Szamotulan zaprosiło znawców i miłośników regionu: Tadeusz Dutkiewicza, Józef Preussa, Stanisława Zgaińskiego oraz ks. Bronisława Heruda, którzy przyłączyli się do inicjatywy. Po zebraniu materiału opracowanie scenariusza powierzono Władysławowi Frąckowiakowi, działającemu w Kole młodemu poecie i literatowi. Wszystkie te okoliczności powstania Wesela sprawiły, że od początku traktowane było ono jako swego rodzaju dzieło zbiorowe.

Widowisko składa się z IV odsłon: Zmówiny, Wyjazd do kościoła, Przed dworem oraz Wesele i zawiera wszystkie elementy tradycyjnych zaślubin. Trzy pierwsze odsłony są znacznie krótsze od ostatniej, najważniejszej. Tekst w wielu miejscach jest zabawny, postaci zróżnicowane, pojawiają się najładniejsze piosenki i tańce regionu. Wszystko to sprawia, że Wesele do dziś ogląda się z przyjemnością.

Z lewej: prawdziwe wiejskie wesele w Przyborówku, 30.04.1932 r. Z prawej: premiera widowiska Wesele szamotulskie, sala Sundmanna, 11.1932 r.

Próby przedstawienia trwały od września 1932 roku, a premiera odbyła się w listopadzie w sali Sundmanna (ul. Poznańska), najpierw dla szkół – w sobotę 19 listopada, a następnego dnia – dla ogółu mieszkańców. W niedzielę odbyły się dwa przedstawienia: w południe dla mieszkańców okolicznych wsi i wieczorem dla mieszkańców miasta. „Gazeta Szamotulska” donosiła, że z niektórych wsi zorganizowane zostały na przedstawienie specjalne wycieczki. Na premierę przybyli dziennikarze poznańskiej prasy oraz ponad dwudziestu przedstawicieli Poznańskiego Towarzystwa Krajoznawczego, którzy przy tej okazji zwiedzili miasto.

Jako aktorzy wystąpili rolnicy i robotnicy rolni („oderwani od ciężkiej pracy w polu czy od młotów fabrycznych”) oraz członkinie Towarzystwa Kobiet Pracujących. Reżyserował Władysław Frąckowiak, a dekoracje przygotował Stanisław Zgaiński.

Przedstawienie okazało się dużym sukcesem. Recenzje były pozytywne, Wesele bardzo spodobało się licznie zgromadzonej publiczności. Dużo osób nie zmieściło się w sporej, jak na szamotulskie warunki, sali, w związku z czym przedstawienie kilkukrotnie powtórzono w kolejnych tygodniach. Wystawiano je także w następnych latach, na przykład w 1933 roku z okazji wizytacji parafii przez bpa Walentego Dymka. W tym samym roku 5 czerwca, w Zielone Świątki, Wesele pokazano także w Poznaniu na scenie Domu Rzemieślniczego. W 1934 roku tekst widowiska wydano drukiem w Księdze Pamiątkowej Akademickiego Koła Szamotulan. Również w 1934 r. widowisko wystawili uczniowie Gimnazjum Humanistycznego im. ks. Piotra Skargi pod kierunkiem nauczyciela i opiekuna Kółka Historyczno-Literackiego. Wesele w tej inscenizacji było prezentowane w rożnych miejscowościach Wielkopolski oraz w Krakowie.

Z lewej strony afisz przedstawienia, w środku „Gazeta Szamotulska” 1932 nr 134, z prawej – okładka Księgi Pamiątkowej Akademickiego Koła Szamotulan, w której zamieszczono tekst Wesela szamotulskiego.

Po wojnie – od 1950 roku – Wesele wystawiane było wielokrotnie przez Zespół Folklorystyczny „Szamotuły” pod kierunkiem Janiny Foltynowej (1921-2008) ‒ współzałożycielki i przez pół wieku kierowniczki zespołu, wspaniałej wykonawczyni tańców i pieśni szamotulskich. Od premiery przez wiele lat w czasie kolejnych inscenizacji występowała kapela braci Orlików. Fragment Wesela szamotulskiego znalazł się w telewizji poznańskiej na samym początku jej istnienia, bo już w roku 1957, rok później nagrano Wesele dla rozgłośni Polskiego Radia w Poznaniu. Kolejnego filmowego nagrania widowiska na kasetę dokonał Pałac Kultury w Poznaniu w 1992 r. Spośród wykonań Wesela w Szamotułach warto wymienić występ z okazji 500-lecia miasta (czerwiec 1956 roku), z okazji 30-lecia zespołu (maj 1975 r., występ przed Zamkiem Górków) oraz z okazji jubileuszu 50-lecia zespołu (maj 1995, hala Wacław).

Inscenizacje przygotowane przez Janinę Foltynową. Źródło zdjęć: strona folklorszamotuly.pl oraz publikacja Urszuli Ćwirlej, 50 lat Zespołu Folklorystycznego „Szamotuły” (Szamotuły 1995).

Od 2015 roku zespół „Szamotuły” gra Wesele w reżyserii i według choreografii Macieja Sierpińskiego, obecnego kierownika zespołu. Premiera nowej inscenizacji odbyła się z okazji 70-lecia zespołu, 9 maja 2015 roku, w Baborówku. Od tego czasu w rodzinnym mieście prezentowano ją już kilka razy. W październiku 2015 roku zespół zaprezentował Wesele w czasie XXXI Ogólnopolskiego Konkursu Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie, gdzie otrzymał główną nagrodę w kategorii zespoły taneczne. Jeszcze większym sukcesem była nagroda, którą w 2017 roku „Szamotuły” zdobyły w czasie Międzynarodowych Spotkań Folklorystycznych, odbywających się w czasie 54. Tygodnia Kultury Beskidzkiej. Wykonanie Wesela szamotulskiego nagrodzone zostało „za wierną prezentację fragmentu obrzędu weselnego swojego regionu”. Należy dodać, że „Szamotuły” były jedynym wyróżnionym w ten sposób wykonawcą z Polski.

W 2017 roku Szamotulski Ośrodek Kultury wydał publikację Wesele szamotulskie. Składa się na nią: album (teksty dotyczące kultury ludowej regionu, dziejów widowiska i Zespołu „Szamotuły” oraz piękne zdjęcia), płyta z zapisem filmowym Wesela szamotulskiego (Baborówko 2015) oraz reprint scenariusza z roku 1934.

Agnieszka Krygier-Łączkowska

maj 2018 r.

9.05.2015 r., Baborówko. Zdjęcia Tomasz Koryl. Więcej zdjęć  http://www.relacje-fotograficzne.com/jubileusz-70-lecia-zespolu-folklorystycznego-szamotuly/