Antoni Cieciora urodził się 12 kwietnia 1910 roku w Szamotułach. Jego rodzicami byli Szczepan Cieciora (1880-1963, stolarz) i Maria z domu Palacz (1870-1959). Miał starszego brata Stanisława (1907-1987) i młodszą siostrę Marię (1913-2004; po mężu Kozłowska). Uczęszczał do Gimnazjum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach. W latach szkolnych angażował się w działalność harcerską, kierował drużyną męską im. Bolesława Chrobrego.

Po maturze w 1929 roku wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 czerwca 1934 roku w Poznaniu, a następnego dnia odprawił w Szamotułach swoją pierwszą mszę św. Od lipca 1934 roku pracował jako wikariusz w parafii w Kępnie, następnie − do wybuchu wojny − w parafii św. Wojciecha w Poznaniu. W czasie okupacji, poszukiwany przez Gestapo, ukrywał się w Warszawie pod fałszywym nazwiskiem.

Ksiądz Aleksy Sobaszek, który wygłosił kazanie w czasie mszy prymicyjnej, w latach 1926-31 był prefektem szamotulskiego gimnazjum, stał się w tym czasie ważną osobą dla Antoniego Cieciory. W 1942 r. zginął w Dachau, beatyfikowany w 1999 r. „Gazeta Szamotulska”, 21.06.1934 r.

W 1945 roku ksiądz Antoni Cieciora został powołany do pełnienia posługi duszpasterskiej jako proboszcz parafii NMP Niepokalanie Poczętej w Poznaniu. Niezwłocznie, przy wydatnej pomocy parafian, przystąpiono do odbudowy zniszczonego kościoła, a prace malarskie we wnętrzu obiektu wykonali znani profesorowie Wacław Taranczewski i Stanisław Szczepański. Funkcję proboszcza ks. Antoni Cieciora pełnił przez 36 lat, był także dziekanem jednego z czterech ówczesnych poznańskich dekanatów (Poznań Wschód). Otrzymał godność kanonika. Zmarł 30 maja 1981 roku, spoczywa na cmentarzu na Miłostowie w Poznaniu.

***

Życiorys księdza wydaje się wyjątkowo prosty: matura, seminarium, święcenia oraz posługa proboszcza w jednej parafii. A jednak pozory mylą. Każdy, kto widział Pianistę − obsypany amerykańskimi Oscarami, francuskimi Cezarami i polskimi Orłami − film Romana Polańskiego z 2002 roku, z pewnością zapamiętał postać niemieckiego oficera, który uratował życie Władysława Szpilmana. Artykuły, które powstały w ostatnich 20 latach, a zwłaszcza książka Starałem się ratować każdego, udowadniają, że postawa wobec Szpilmana nie była jednorazowym aktem dobroci wobec człowieka, którego nazizm i wojna postawiły po przeciwnej stronie. Co więcej, ten oficer − Wilhelm (Wilm) Hosenfeld, przyjaźnił się z Polakami, pomagał Żydom i już jesienią 1939 roku postępowanie Niemców w Polsce nazywał w listach do żony i pamiętniku „zbrodniami przeciw ludzkości”. Jednym z tych, których Hosenfeld uratował i obdarzył przyjaźnią, był ks. Antoni Cieciora.   

Zdjęcie ślubne Zofii z domu Wika i Stanisława Cieciorów, 1936 r. Zofia Cieciora w Szamotułach przed wojną

Zanim Hosenfeld poznał ks. Antoniego, zetknął się z jego rodziną z Szamotuł. W październiku 1939 r. w obozie jenieckim w Pabianicach przebywał starszy brat księdza Antoniego, Stanisław. Przed wojną Stanisław Cieciora pracował w księgowości starostwa powiatowego w Szamotułach, we wrześniu 1939 roku walczył w 69 Pułku Piechoty (17 Wielkopolska Dywizja Piechoty, w ramach Armii „Poznań”) i w czasie bitwy nad Bzurą dostał się do niewoli. Komendantem obozu, do którego trafił, był Wilm Hosenfeld − wówczas sierżant Wehrmachtu.

Któregoś dnia przed bramą obozu zaczepiła go kobieta. Zaczęła płynnie mówić po niemiecku: – Proszę pana, w tym obozie siedzi mój mąż. Ja jestem w ciąży, a matka męża jest w Szamotułach umierająca. To jej ostatnie chwile, chciałaby jeszcze zobaczyć syna przed śmiercią. Proszę coś zrobić, żeby go wypuścili.

Była to Zofia Cieciora, od trzech lat żona Stanisława. Kiedy tylko dowiedziała się, gdzie przebywa mąż, wyruszyła z domu, aby spróbować go uwolnić. Informacje o ciąży i chorobie teściowej nie były prawdą. Hosenfeld poprosił, żeby następnego dnia przyszła do niego do biura. – Jestem katolikiem i pani pomogę. Zapisał nazwisko więźnia i powiedział: – Mąż wróci do domu za trzy dni.

Tak rzeczywiście się stało, a Cieciorowie przesłali Niemcowi podziękowania. Uznali, że to po prostu dobry człowiek, któremu można zaufać. Od tego czasu utrzymywali kontakt, co więcej − Hosenfeld, a także jego żona Annemarie i jedna z córek, wielokrotnie ich odwiedzali. W listach do żony Wilm chwalił gościnność Cieciorów i wiejskie jedzenie, w które go zaopatrywali.

Po powrocie do rodziny Stanisław Cieciora rozpoczął pracę jako kasjer-księgowy w ordynacji obrzyckiej Raczyńskich, najpierw w majątku Obrowo, a potem − do końca okupacji − w głównej siedzibie ordynacji − w pałacu w Gaju Małym. Jako zarządca u hrabiego Raczyńskiego pracował też teść Stanisława − Michał Wika (1881-1951).

Wilm Hosenfeld w czasie rozmowy z Żydem, Węgrowo 1940 r.

Późną jesienią 1939 roku Wilma Hosenfelda przeniesiono do Węgrowa koło Sokołowa Podlaskiego, gdzie dowodził oddziałem ochrony linii kolejowej. Pewnego dnia zobaczył, jak esesmani wloką po ulicy Węgrowa małego chłopca, którego przyłapali na kradzieży siana. Jeden z esesmanów wyciągnął pistolet i przytknął chłopcu do głowy. Hosenfeld krzyknął: – Przecież nie może pan zabić dziecka! – Jak nie zamkniesz mordy, to ciebie też zatłuczemy – odwarknął esesman i pociągnął za spust.

To wydarzenie było przełomowe w życiu Wilhelma: „Wstydzę się, że jestem niemieckim żołnierzem” − napisał w liście do żony. Pisał też dziennik, który krótko przed powstaniem, ukryty w bieliźnie, wysłał żonie pocztą polową. Gdyby któryś z jego zeszytów dostał się w niepowołane ręce, czekałby go sąd wojenny. Stał się zamknięty w sobie, czytał głównie Biblię i dużo się modlił.

W lipcu 1940 roku Hosenfeld po raz kolejny został przeniesiony, tym razem do Warszawy. Stopniowo awansował − doszedł do stopnia kapitana; wiosną 1941 roku został kapitanem i „oficerem wychowania fizycznego i obrony przeciwgazowej” garnizonu warszawskiego. Zarządzał obiektami sportowymi przedwojennego klubu „Legia”, organizował dla żołnierzy treningi i zawody: lekkoatletyka, pływanie, gry zespołowe, jazda konna.

Zawody sportowe na obiektach przy Łazienkowskiej w Warszawie, którymi zarządzał wówczas Wilm Hosenfeld, 1942 r. (źródło zdjęcia – Fotopolska)

Po jakimś czasie Zofia Cieciora napisała do Hosenfelda list z kolejną prośbą. Brat jej męża − ksiądz Antoni Cieciora, wikary w poznańskiej parafii św. Wojciecha, ukrywał się w Warszawie. Był członkiem ruchu oporu poszukiwanym przez Gestapo. Znalazł się w trudnej sytuacji, gdyż nie miał ani bezpiecznych dokumentów, ani środków do życia. Hosenfeld poszedł w mundurze Wehrmachtu(!) pod wskazany adres i zapytał o ks. Cieciorę. Przestraszona kobieta, która otworzyła mu drzwi, powiedziała, że nigdy o takim nie słyszała. Po godzinie udał się w to samo miejsce jeszcze raz i tym razem pokazał list od rodziny księdza.

Hosenfeld załatwił księdzu dokumenty na nazwisko Antoni Cichocki, w marcu 1943 roku zatrudnił go też jako pracownika biurowego na stadionie sportowym warszawskiej Legii (w Szkole Sportowej Wehrmachtu). Połączyła ich głęboka wiara, z czasem nawiązała się też między nimi męska przyjaźń. Wilm miał wówczas 48 lat, ks. Antoni był od niego 15 lat młodszy. Często razem jadali posiłki, podróżowali, dużo rozmawiali. W listach do żony nazywał „Cichockiego” swoim „największym oparciem”, „dobrym kolegą” i „drogim przyjacielem”. Kiedy ks. Antoni obchodził 10. rocznicę kapłaństwa, Hosenfeld służył mu do mszy w mundurze niemieckim. Było to nabożeństwo odprawione potajemnie wcześnie rano w jednym z warszawskich kościołów.

W 1943 roku Hosenfeld uratował jeszcze jednego członka rodziny Cieciorów − o nazwisku Kroszel. Znalazł się on w grupie Polaków aresztowanych w odwecie za akcję podziemia. W tym wypadku Hosenfeld wykazał się niezwykłą przytomnością umysłu: zauważył go w ciężarówce, zatrzymał pojazd i oświadczył dowódcy, że potrzebny mu jest pilnie jeden człowiek, po czym wybrał właśnie Kroszla. Z najbliższymi uratowanego także utrzymywał potem serdeczne relacje i odwiedzał ich w Miechowie.

W ramach obowiązków służbowych Hosenfeld organizował kursy dokształcające dla żołnierzy, m.in. wprowadził naukę języka polskiego, do wykładania którego namówił „Cichockiego”. Sam także uczył się polskiego − z ks. Antonim, a także z książek: „Taki jestem szczęśliwy, kiedy mogę rozmawiać z Polakami, to znaczy, kiedy oni mnie rozumieją i ja ich rozumiem” − pisał do żony. Podobały mu się polskie zwyczaje, na przykład dzielenie się opłatkiem.

29 marca 1944 r. Polacy, których uratował Hosenfeld, dając im pracę w warszawskiej Szkole Sportowej Wehrmachtu, przekazali mu ten dokument jako podziękowanie wraz z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej (archiwum rodziny Hosenfeldów)

Wśród pracujących na stadionie około trzydziestu Polaków był Leon Warm-Warczyński, który uciekł z transportu wywożącego mieszkańców getta w Warszawie do Treblinki. Hosenfeld doskonale zdawał sobie sprawę z jego pochodzenia. Boleśnie przeżył powstanie w getcie i jego likwidację. W czerwcu 1943 roku zanotował w dzienniku: „Popełniając ten straszliwy masowy mord na Żydach, przegraliśmy wojnę. Sprowadziliśmy na siebie nie dającą się zmyć hańbę, wieczną klątwę. Nie zasługujemy na jakąkolwiek łaskę, wszyscy jesteśmy współwinni”.

Dwa dni przed wybuchem powstania, w chwili, gdy zbliżała się Armia Czerwona, został przydzielony do nowo utworzonego sztabu Komendantury Wehrmachtu Warszawa. Po raz kolejny pomógł ks. Antoniemu Cieciorze, który znalazł się w niemieckim obozie przejściowym pod Warszawą i − jak wielu innych polskich cywilów − musiał kopać rowy w strefie między linią niemiecką i radziecką, pod obstrzałem.

W listopadzie 1944 roku Wilm Hosenfeld przypadkowo trafił na kompozytora Władysława Szpilmana, który ukrywał się budynku przy al. Niepodległości 223. Poruszony sytuacją wynędzniałego pianisty, regularnie przynosił mu żywność, zaopatrzył go też w płaszcz i kołdrę.

Tablica na domu przy Al. Niepodległości 223, gdzie ukrywał się Władysław Szpilman w końcowym okresie okupacji niemieckiej. Zdjęcie Adrian Grycuk

Po upadku powstania spotkał się pod Warszawą z księdzem Antonim Cieciorą. – Wilm, zrzuć mundur. Wojna jest przegrana. Ukryjemy cię – proponował ks. Antoni. – Nie, Antoni. Wiem, że Bóg przeklął Niemców, ale nie mogę zostawić swoich żołnierzy − miał odpowiedzieć kapitan Hosenfeld. Był wówczas dowódcą 200-osobowej „kompanii specjalnego przeznaczenia”, pilnującej rozgłośni radiowych i magazynów.

Został w Warszawie. 17 stycznia 1945 r. dostał się do niewoli sowieckiej, przebywał w obozie jenieckim pod Błoniem. Rodzinie powiedzieli o tym jego koledzy, którym udało się wrócić do Niemiec. Żona Hosenfelda Annemarie przez niemal półtora roku czekała na list od męża. Pierwszy przyszedł dopiero na Wielkanoc 1946 roku. Wilm wysłał go z obozu jenieckiego w Mińsku. W jednym z kolejnych listów przysłał Annemarie nazwiska Polaków, którzy − jak sądził − mogą mu pomóc. Byli to: ks. Antoni Cieciora, Leon Nachamczyk, Wacław Krawczyk, Wacław Patela, Józef Pacanowski, Achim Prut, Władysław Szpilman. „Skontaktujcie się z Cieciorą. Cieciora najważniejszy. On może tez znaleźć więcej Żydów, którym pomagałem” − pisał.

Annemarie szybko odnalazła ks. Cieciorę, który pełnił już funkcję proboszcza w parafii Najświętszej Marii Panny w Poznaniu. Ksiądz niezwłocznie przygotował dwa dokumenty, każdy w wersji polskiej i niemieckiej:

„Ja niżej podpisany ks. Antoni Cieciora, zamieszkały przy ul. Mariackiej 15 w Poznaniu, oświadczam, że Wilma Hosenfelda znam od 1942 r. Nadzorując prace na stadionie w Warszawie, był dla zatrudnionych tam Polaków jak ojciec. I oni traktowali go jak ojca, zwracając się do niego z pełnym zaufaniem ze wszystkimi swoimi problemami osobistymi. Wszelkie wykroczenia niemieckich żołnierzy wobec Polaków surowo karał. Postarał mi się o papiery, które dwa razy uratowały mi życie. Nigdy nie był hitlerowcem. Pośród 30 pracowników było dwóch Żydów, o czym Wilm Hosenfeld wiedział”.

Annemarie wysłała dokumenty do męża, lecz trafiły do niego − przebywającego w kolejnym obozie jenieckim w Bobrujsku − dopiero na początku 1947 roku.

Wilm i Annemarie Hosenfeldowie – zdjęcie przesłane z podziękowaniami Zofii Cieciorze w maju 1944 r.

W lipcu tego roku Wilm Hosenfeld doznał wylewu krwi do mózgu i przejściowego paraliżu lewej strony ciała. Drugi nastąpił rok później, następne − w kolejnych latach. W maju 1950 roku trybunał wojskowy, obradujący bez prokuratora i obrońcy, skazał Hosenfelda na 25 lat więzienia.

Niestety, mimo że Hosenfeld uratował wiele ludzkich istnień, nie zdołał ocalić własnego życia. Ot, prawdziwy obraz totalitaryzmu. Zmarł 13 sierpnia 1952 roku w obozie pod Stalingradem, gdzie odbywał karę razem z tymi, za których zbrodnie się wstydził.

Stanisław i Zofia Cieciorowie przez pierwsze powojenne lata wysyłali paczki żywnościowe do Annemarie i jej dzieci. Sami potomstwa doczekali się dopiero 10 lat po ślubie. Najpierw na świat przyszli dwaj synowie: Maciej (ur. 1946) i Jacek (1949-2014), potem Maria Ewa (ur. 1951, po mężu Prange). Później to Hosenfeldowie wspierali paczkami Cieciorów. Stanisław do emerytury pracował jako główny księgowy w kilku okolicznych PGR-ach, wybudował dom na osiedlu spółdzielczym w Szamotułach, a żona prowadziła kiosk „Ruchu”.

Wręczenie Zofii i Stanisławowi Cieciorom Medali za Długoletnie Pożycie Małżeńskie, 1986 r., Urząd Miasta i Gminy Szamotuły (1. z lewej – ówczesny naczelnik miasta Jerzy Bukowski)

Szamotulską rodzinę i parafię często odwiedzał ks. Antoni Cieciora. Brał udział w większych uroczystościach kościelnych: koronacji obrazu „Szamotuł Pani” w 1970 r. czy nawiedzeniu parafii przez obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Był człowiekiem bardzo serdecznym, skromnym i otwartym na ludzi. O sprawie Hosenfelda nie lubił wspominać, bolało go, że nie mógł mu pomóc. Ale nie mógł go też ocalić Władysław Szpilman, który późno, bo dopiero w 1950 roku, poznał nazwisko i los niemieckiego oficera, który go uratował. Próbował interweniować u ówczesnych władz polskich, na nic to się jednak nie zdało.

W październiku 2007 r. Wilm Hosenfeld został pośmiertnie odznaczony Orderem Odrodzenia Polski przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Dzięki staraniom Andrzeja Szpilmana, syna kompozytora, Hosenfeld otrzymał w 2009 r. tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Wcześniej − w styczniu 2005 roku − w Łodzi odbyła się konferencja naukowa „Wilm Hosenfeld − wspólna pamięć Polaków i Niemców”. Oprócz historyków, władz miasta i przedstawicieli różnych środowisk wzięli w niej udział także − jako goście honorowi − potomkowie Hosenfelda, Halina Szpilman − żona Władysława oraz Maciej Cieciora − syn Stanisława i bratanek ks. Antoniego.

Agnieszka Krygier-Łączkowska i Zbigniew Cofta

Zdjęcia rodzinne udostępniła Maria Ewa Prange

Bibliografia:

Mirosław Banasiak, Monika Piątkowska, Robinson i Wędrowny Ptak, „Gazeta Wyborcza” 7 VII 2000.
Wilm Hosenfeld, „Staram się ratować każdego”. Życie niemieckiego oficera w listach i dziennikach, Warszawa 2008.
Agnieszka Rybak, Andrzej Kindziuk, Róża w lufie, „Rzeczpospolita” 24-25.11.2007.
„Przegląd Nauk Historycznych” , t. 4, z. 1 (materiały z konferencji „Wilm Hosenfeld − wspólna pamięć Polaków i Niemców”, Łódź 21 I 2005 r.)
http://www.hosenfeld.de/wilmhosenfeld.htm
https://www.warhistoryonline.com/instant-articles/wilhelm-adalbert-hosenfeld-german-saved-pianist-honored-israel.html
https://www.outono.net/elentir/2018/08/13/the-story-of-captain-wilhelm-hosenfeld-a-german-catholic-who-helped-save-poles/
https://www.facebook.com/photo?fbid=2442662995752069&set=ksi%C4%85dz-antoni-cieciora-cz%C5%82onek-polskiego-ruchu-oporu-znalaz%C5%82-si%C4%99-na-li%C5%9Bcie-poszu
http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=494
https://parafia.czerwonak.eu/o-parafii/historia-parafii/
https://docplayer.pl/67613892-Nawrocic-si-to-na-wszystko-popatrzec-nagle-inaczej-ks-jan-twardowski.html
http://niepokalana.org.pl/historia-parafii/
https://ksiazki.wp.pl/wilm-hosenfeld-6150222677432449c
https://www.tracesofwar.com/articles/5057/Hosenfeld-Wilm.htm
https://www.yadvashem.org/righteous/stories/hosenfeld.html

Artykuły o księżach – szkolnych kolegach ks. Antoniego Cieciory

http://regionszamotulski.pl/ks-henryk-szklarek/

http://regionszamotulski.pl/ks-alojzy-slawski-wiezien-obozu-w-dachau/