Kartka z kalendarza – sprowadzanie szczątków Maksymiliana Ciężkiego do rodzinnego miasta (23.11.2008 r.)

23 listopada 2008 r. Szamotuły uczciły ppłk. Maksymiliana Ciężkiego (1898-1951), szamotulanina, polskiego bohatera, który po wojnie nie mógł wrócić do kraju, bo – jako ważnej postaci przedwojennego wywiadu wojskowego – groziła mu tu śmierć. Ostatnie lata życia mieszkał w Kornwalii (płd.-zach. Anglia), aby przeżyć, pracował przy krosnach. Władze nie pozwoliły na to, aby dołączyła do niego pozostała w Polsce rodzina, żona – w obawie zdrowie Maksymiliana – nie przekazała mu informacji o śmierci dwóch synów. Został pochowany w miejscowości Tywardreath w Kornwalii.

Jego drugi pogrzeb odbył się w rodzinnych Szamotułach 13 lat temu. Najpierw odprawiono uroczystą mszą w kościele kolegiackim, a następnie szczątki ppłk. Maksymiliana Ciężkiego złożono w kwaterze powstańców i żołnierzy. W uroczystościach wzięli udział, między innymi, wicemarszałek Senatu Marek Ziółkowski, marszałek województwa Marek Woźniak i wojewoda wielkopolski Piotr Florek. Tego samego dnia przy ul. Dworcowej odsłonięto pomnik poświęcony Maksymilianowi Ciężkiemu, autorstwa Arlety Eiben, artystki z Szamotuł. Jest to wykonany z brązu odlew, umieszczony na podstawie z piaskowca.

Maksymilian Ciężki – szamotulski harcerz, powstaniec wielkopolski – pierwsze doświadczenia kryptologa i radiowca zdobył w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Ciężki zrewolucjonizował podejście do kryptologii, zaproponował bowiem, aby do pracy nad odczytywaniem nowych szyfrów zaprosić matematyków, a nie – jak dotąd – lingwistów. W 1929 r. był jednym z wykładowców kursu dla przyszłych kryptologów, w którym brali udział 3 młodzi matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski, którzy kilka lat później złamali szyfr niemieckiej maszyny Enigma.

Do złamania kodu Enigmy nawiązuje w swej symbolice szamotulski pomnik ku czci ppłk. Maksymiliana Ciężkiego. Pusta przestrzeń między dwoma płaszczyznami, które mają stanowić nawiązanie do skrzydeł husarskich, ma kształt klucza. W jego dolnej części znajdują się litery, z lewej to fragment tekstu zakodowanego, a z prawej – po rozszyfrowaniu.

Zdjęcia z 2008 r. i 2021 r. (na górze) – Piotr Mańczak

Pożegnanie Jana Kulczaka 

19 listopada zmarł nagle Jan Kulczak (ur. 1937) – żegnamy go z wielkim żalem! Będzie nam Pana bardzo brakować, Panie Janie. Dziękujemy za wszystkie piękne fotografie, wspomnienia, komentarze! Dziękujemy, że był Pan tu z nami i dla nas. Rodzinie składamy wyrazy głębokiego współczucia.

Jan Kulczak urodził się w Szamotułach w domu na terenie wodociągów, których kierownikiem był jego dziadek. To wieża ciśnień była jego ulubionym obiektem, martwił się jej dzisiejszym stanem, wielokrotnie fotografował. Zdjęcia robił od lat 60., miał ich ogromnie bogaty zbiór. Ukończył szamotulskie liceum. Zawodowo związany był z branżą ubezpieczeń, specjalizował się w ubezpieczeniach majątkowych (w tej dziedzinie prowadził szkolenia, a także wykłady i ćwiczenia na Akademii Ekonomicznej). Na emeryturze dużo podróżował i zwiedzał. Od wielu lat mieszkał w Poznaniu, w Szamotułach przez jakiś czas przewodniczył oddziałowi TKKF, działał w PTTK i towarzystwie Kultury Ziemi Szamotulskiej, był przewodnikiem i społecznym opiekunem zabytków.

Pan Jan często witał się z nami na FB i żegnał zdjęciami wschodów i zachodów słońca podziwianych z okien swojego mieszkania w bloku w pobliżu ronda Rataje. Trudno uwierzyć, że nie zobaczymy już Jego nowych fotografii.

Do konkursu przystąpiło 35 uczestników, którzy zgłosili łącznie 196 prac. Tegoroczną edycję od poprzednich odróżnia wprowadzenie odrębnej kategorii – haftu szamotulskiego. Naszą intencją jest jak najszersze promowanie dziedzictwa kulturowego ziemi szamotulskiej. Wierne odwzorowywanie haftu na tiulu czy motywów, które znamy z grafik Stanisława Zgaińskiego, to dla nas ważny punkt konkursu i wystawy. Na tegorocznej wystawie pojawiły się dwa piękne czepki mężatek autorstwa Mirosławy Wachowiak i Jana Wachowiaka oraz wiernie odtworzone na płótnie motywy haftu szamotulskiego przez Helenę Prokopczyk. Efekt warsztatów „Urodzeni w czepku”, jakie pod koniec ubiegłego roku prowadziła Halina Krupińska, najstarsza hafciarka ludowa regionu, mistrz tradycji (to ona od kilkudziesięciu lat tworzy czepki i kryzy dla szamotulskiego Zespołu Folklorystycznego), pokazały na wystawie dwie szamotulanki: Agata Dobak i Milena Buda. Były to ich pierwsze prace wykonane na bawełnianym tiulu.

W pozostałych kategoriach podziwiać mogliśmy bogactwo form i technik. Pojawiła się przepiękna snutka golińska, frywolitka, wykonane w różnych technikach szydełkowe formy, bardzo oryginalne koronki irlandzkie i rumuńskie, hafty płaskie: od uroczych małych tamborków dekoracyjnych, po piękne duże obrusy z motywem pałuckim czy ludowy strój krajeński; hafty krzyżykowe i niezwykle misterna koronka klockowa – także w nowej konkursowej kategorii. Talent, pomysłowość i jakość wykonania prac budzą podziw.

Jury stanęło więc przed niełatwym zadaniem wyłonienia zwycięskich prac i postanowiło przyznać następujące nagrody i wyróżnienia:
– w kategorii Haft szamotulski: I nagroda – Jan Wachowiak, III nagroda – Helena Prokopczyk (II nagrody nie przyznano),
– w kategorii Haft: I nagroda – Krystyna Ługiewicz, II nagroda – Maria Gruchała, III nagroda – Irena Zielińska,
– w kategorii Koronka: I nagroda – Wiesława Kotarba, II nagroda – Zofia Tecław, III nagroda – Renata Adamczyk.
– w kategorii Koronka klockowa: I nagroda – Jadwiga Śliwa, II nagroda – Beata Babiarz, III nagroda – Maria Sikorska.
Wyróżnienia z nagrodą rzeczową otrzymały:
– w kategorii Haft szamotulski: Mirosława Wachowiak, Milena Buda i Agata Dobak,
– w kategorii Haft: Elżbieta Brzezińska i Teresa Kruczyńska,
– w kategorii Koronka: Irena Nogalska i Daniela Sobkowiak,
– za Snutkę golińską uhonorowano Beatę Szymczak, a za Frywolitkę Teresę Musiał.
Wernisaż wystawy IX edycji konkursu na haft i koronkę 2021 odbył się 17 listopada w Szamotulskim Ośrodku Kultury. Nagrody i wyróżnienia wręczył dyrektor, Piotr Michalak gratulując wszystkim uczestniczkom i uczestnikowi konkursu, podkreślając, że na uwagę zasługują wszystkie prace. Wyrażając podziw dla talentu i pasji, zaprosił do udziału w przyszłorocznym jubileuszowym wydarzeniu. Wystawa będzie dostępna do piątku 19 listopada. Ekspozycję przygotowała Milena Kolat-Rzepecka.
SzOK

Spacer z Historią po raz pierwszy po szamotulskim cmentarzu

Cmentarz w Szamotułach – w sobotę, 23 października, odbył się ostatni tegoroczny Spacer z Historią. Było słońce, deszcz, pojawiła się nawet tęcza! Cieszymy się, bo grupa mieszkańców zainteresowanych historią miasta wciąż rośnie, choć nie brakuje i stałych bywalców naszych spacerów.

Najpierw w opowieści o cmentarzu pojawiły się wątki ogólne, związane z powstaniem tego miejsca. Cmentarz na wzgórzu poza ówczesnym miastem wytyczono w latach 20. XIX w., pierwszych zmarłych – ofiary cholery pochowano tam w 1831 r. Wcześniej nieduże cmentarze funkcjonowały przy szamotulskich kościołach: św. Marcina w Starych Szamotułach, kolegiacie św. Stanisława Biskupa, kościele św. Ducha przy ul. Poznańskiej i kościele św. Krzyża. W obrębie dzisiejszego cmentarza, prawdopodobnie na prawo od alei prowadzącej od bramy, znajdowała się kaplica św. Mikołaja; pierwsza informacja o niej pochodzi z XVI w., rozebrana w połowie XVIII w. Cmentarz wielokrotnie był powiększany.

Po cmentarzu oprowadzać można na wiele różnych sposobów. Można iść śladami dawnych właścicieli ziemskich, kapłanów, samorządowców, nauczycieli, regionalistów… Poprowadziliśmy zgromadzonych według naszego uznania, będziemy do pomysłu pewnie wracać i ulepszać sposób prezentacji.

Szliśmy szlakiem rozpoczynającym się przy grobie ks. Wincentego Taszarskiego (1809-1859) – pierwszego proboszcza szamotulskiego pochowanego na tym cmentarzu. Później zatrzymaliśmy się przy grobowcu rodziny Zapałowskich – Dutkiewiczów – Witkowiaków i grobie ks. Walentego Kryzana (1864-1912). Dużo czasu spędziliśmy w alei proboszczowskiej przy grobach księży: Tertuliana Wilczewskiego (1841-1907), Bolesława Kaźmierskiego (1879-1945), Franciszka Foreckiego (1891-1972), Albina Jakubczaka (1907-1978) i Franciszka Nowackiego (1907-1978). Następnie alejką przy grobowcu Foltynów – Ćwirlejów (tu oczywiście trzeba było wspomnieć Janinę Foltynową), wcześniej należącym do Hammerlingów,  przeszliśmy do mogiły Polaków rozstrzelanych w czasie ulicznej egzekucji przy ul. Franciszkańskiej. Następnie stanęliśmy przy dwóch okazałych grobowcach: w pierwszym spoczywa rodzina Miękwiczów (m.in. kierownik katolickiej szkoły elementarnej z początku XX w.), w drugim Kościelscy – właściciele ziemscy ze Śmiłowa. Zanim doszliśmy do kwatery powstańczej, zatrzymywaliśmy się przy grobach Kazimierza Beika (1886-1966) – dyrektora Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi, Henryka Ciężkiego (1885-1963) – kościelnego, który w czasie okupacji uchronił obraz Matki Bożej Pocieszenia przed rabunkiem, Konstantego Scholla (1874-1930) – pierwszego burmistrza w niepodległej Polsce, rodziny Madalińskich – właścicieli Kluczewa koło Ostroroga i Michałą Micewicza (1841-1927) – powstańca styczniowego. Na szlaku naszej wędrówki wspominaliśmy też rodzinę Orlików (przy grobach Franciszka oraz Władysława i Marianny), ks. Henryka Szklarka-Trzcielskiego (1908-2010) – powstańca warszawskiego, Józefa Preussa (1891-1953 i innych regionalistów – Tadeusza Baka i Romualda Krygiera) i Józefa Kawalera (1881-1938) – właściciela szamotulskiej drukarni.

Prelegentami byli Piotr Nowak, Łukasz Bernady i Agnieszka Krygier-Łączkowska. Spacer kończyliśmy prawie o zmroku, obiecujemy zaprosić na kolejne w 2022 r. Nowe pomysły już są!

Zdjęcia Robert Kołdyka i Piotr Mańczak

Wielkopolska każdego dnia

Od września na antenie TVP 3 Poznań pojawia się codzienny program historyczny prezentujący postaci, wydarzenia, fakty i ciekawostki z historii Wielkopolski. Program przedstawia wydarzenia wielkie i oczywiste oraz drobne i zupełnie zapomniane, a także ciekawostki, archiwalne zdjęcia, komentarze ekspertów.

W listopadzie komentarze Agnieszki Krygier-Łączkowskiej, dotyczące postaci i wydarzeń z historii Ziemi Szamotulskiej, pojawią się w odcinkach z następujących dni: 5 XI – Irena Krzywoszyńska, 11 XI – Maria Wicherkiewiczowa, 12 XI – Władysław Mazurkiewicz, 16 XI – Akiva Baruch Posner, 19 XI – Halszka z Ostroga, 20 XI – Wesele szamotulskie, 21 XI – Henryk Nowak, 23 XI – Maksymilian Ciężki, 27 XI – powitanie Napoleona, 29 XI – udział szamotulan w powstaniu listopadowym, 30 XI – Andrzej Niegolewski – bohater spod Somosierry.

Programy można oglądać także w Internecie (https://poznan.tvp.pl/55640115/wielkopolska-kazdego-dnia).