W okresie międzywojennym absolwenci szkół średnich i studiów odbywali roczną służbę wojskową, na którą składała się nauka w szkole podchorążych rezerwy, zakończona egzaminem, oraz praktyka dowódcza w jednostce wojskowej. Bolesław Szczerkowski przebywał w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 7 w Śremie (1928/29). Potem kilka razy uczestniczył w ćwiczeniach wojskowych i w 1931 roku został mianowany podporucznikiem rezerwy. W maju 1939 roku został przydzielony do Kompanii Pniewy Szamotulskiego Batalionu Obrony Narodowej.

Szamotulski Batalion Obrony Narodowej razem z siedmioma innymi wchodził w skład Poznańskiej Brygady Obrony Narodowej, utworzonej w kwietniu 1939 roku. Do jednostek tego typu powoływano rezerwistów starszych roczników (1900-1910), część z nich miała za sobą udział w powstaniu wielkopolskim, wojnie polsko-bolszewickiej, a niektórzy nawet w 1. wojnie światowej. Bolesławowi Szczerkowskiemu powierzono funkcję dowódcy 3. plutonu Kompanii Pniewy. Dowódcą batalionu był kpt. Stanisław Steczkowski.

Legitymacja Kompanii Pniewy Szamotulskiego Batalionu Obrony Narodowej

Ważnym dniem dla batalionu był 2 lipca 1939 roku, kiedy to na Rynku w Szamotułach odbyła się uroczystość zaprzysiężenia żołnierzy oraz przekazania broni zakupionej z pieniędzy zebranych przez społeczeństwo regionu. Była to uroczystość patriotyczna z udziałem władz wojskowych z gen. Edmundem Knoll-Kownackim, cywilnych, powstańców, przedstawicieli organizacji. Przy ołtarzu usytuowanym na Rynku obok krzyża została odprawiona msza św., a broń poświęcono. Filmowe migawki z tego wydarzenia obejrzeć można w przedwojennej Polskiej Kronice Filmowej.

W połowie sierpnia (16-21) 1939 roku odbyło się kilkudniowe zgrupowanie całego batalionu na terenie między Jez. Kierskim i Lusowskim. Był to obszar, który przydzielono batalionowi do obrony na wypadek wojny. Bolesława Szczerkowskiego widać na zdjęciu zrobionym w tym czasie wśród żołnierzy plutonu, którym dowodził. 23 sierpnia ogłoszono alarm mobilizacyjny. Bolesław Szczerkowski – razem z Kompanią Pniewy – wyruszył na wcześniej przydzielone pozycje 24 sierpnia. Od tego dnia przebywał ze swoim plutonem w okolicy Batorowa i tam zastał go wybuch wojny.

Szamotulski Batalion ON rozpoczął wojnę w składzie 14. Dywizji Piechoty, jednej z dużych jednostek Armii „Poznań”, dowodzonej przez gen. Tadeusza Kutrzebę. 3 września batalion otrzymał rozkaz wycofania się z zajętych pozycji na linię obrony nad Bzurą. Bolesław Szczerkowski zanotował w swoim dzienniku miejscowości, przez które posuwał się batalion: Poznań (tu dopisał „zbombardowany”), Swarzędz („uciekinierzy”), Kostrzyn, Nekla, Anastazewo – do Skulska (7.09), dalej: Sompolno, Babiak, Przedecz, Chodecz i Łanięta (14.09). To właśnie w lesie w okolicach tej miejscowości 15 września Kompania Pniewy, z plutonem dowodzonym przez Szczerkowskiego, stoczyła swoją pierwszą walkę z nieprzyjacielem. W kolejnych dniach trwało dalsze wycofywanie batalionu na wschód: przez Suserz, Lwówek, Sanniki, Aleksandrów w kierunku Iłowa – miejscowości położonej w pobliżu Wisły, na północny-zachód od Sochaczewa. Pod datą 18 września Bolesław Szczerkowski zanotował: „Nad ranem zamieszanie – niewola”. Podobny los spotkał innych żołnierzy Szamotulskiego Batalionu Obrony Narodowej, większość z nich trafiła do niewoli w dniach 18-20 września.

Pluton Duszniki Kompanii Pniewy na ćwiczeniach w sierpniu 1939 r.

Pobyt w niewoli Bolesława Szczerkowskiego trwał do 29 kwietnia 1945, kiedy to w dzienniku zanotował: „Od rana wolni od Niemców”. Obóz jeniecki VII A w Murnau na południu Niemiec tego właśnie dnia wyzwoliły wojska amerykańskie. Bolesław Szczerkowski przebywał w Murnau od grudnia 1939 roku, otrzymał numer jeniecki 1158; wcześniej krótko był przetrzymywany w obozie VII B w Eichstädt. 

Jeńcy oflagów nie pracowali, martwili się o los najbliższych i o przyszłość ojczyzny. Nie musieli każdego dnia walczyć o przetrwanie, jednak ich sytuacja psychiczna była trudna. Musieli wypełnić sobie czymś czas. Bolesław Szczerkowski zaangażował się w działalność stworzonego przez jeńców chóru, od czasu do czasu chodził na różnego typu wykłady, ukończył dwa kursy metodyczne dla nauczycieli i uczył się gramatyki języka niemieckiego. Te ostatnie zajęcia prowadził Andrzej Hanyż – przedwojenny nauczyciel historii i geografii w Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi w Szamotułach, regionalista, autor wydanej krótko przed wojną książki Ziemia Szamotulska w walce o wolność 1793-1939. Dochód z niej zasilił fundusz, z którego kupiono broń przekazaną Szamotulskiemu Batalionowi Obrony Narodowej. Od początku pobytu w Murnau Bolesław Szczerkowski działał także w tajnym kręgu starszoharcerskim.

Wraz z innymi oficerami w Murnau

Jeńcom obozu w Murnau doskwierała ciasnota i głód. Bolesław Szczerkowski bardzo cieszył się z każdej nadesłanej paczki żywnościowej i niemal z każdego listu (bo niektóre, jak notował, zawierały „smutne wiadomości”). Listy i paczki żywnościowe regularnie przysyłała do obozu – jak ją nazywał – „pani Helena”, czyli Helena Kaźmierczak, późniejsza żona, którą poznał jako koleżankę swojej siostry Elżbiety (por. tekst http://regionszamotulski.pl/helena-szczerkowska-wspomnienia-z-mlodosci/).

Po wyzwoleniu obozu Bolesław Szczerkowski zaangażował się w pracę w Ośrodku Polskim w Murnau, gdzie został kierownikiem zbiórki i rozdziału żywności. Przez kilka miesięcy uczył też w stworzonej tam szkole powszechnej dla polskich dzieci. 11 września pierwszym transportem wrócił do Polski.

W czasie chrzcin młodszej córki Danuty – 1949 r. W górnym rzędzie od lewej: Henryk Szczerkowski, Franciszek Kaźmierczak, Bolesław Szczerkowski, Krystyna Starosta z domu Szczerkowska,  Waldy Michalski, Edward Szczerkowski, Marian Kaźmierczak i Henryk Kaźmierczak. W dolnym rzędzie: Elżbieta Rosa z domu Szczerkowska, Helena Szczerkowska (żona Bolesława) z córką Elżbietą, Zofia Szczerkowska (matka), Maria Szczerkowska, Czesława Kaźmierczak i Gabrysia Szczerkowska (córka Edwarda i Marii).

Pracę zaczął w szkole, w której miał uczyć od września 1939 roku – w Szkole Podstawowej nr 1 (w latach 1949-51 pełni funkcję kierownika szkoły). Dodatkowo uczył także w szkołach średnich (Państwowym Gimnazjum i Liceum im. ks. Piotra Skargi i Publicznej Średniej Szkole Zawodowej) wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Od 1952 roku uczył w Szkole Podstawowej nr 3, w latach 1961-70 był zastępcą kierownika tej szkoły. Ukończył kolejne kursy i szkolenia nakazane przez nowe władze. W pracy nauczyciela w okresie powojennym miał dwie przerwy. Pierwszą w latach 1951-52, kiedy pełnił funkcję przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, drugą w latach 1957-61, gdy był etatowym komendantem hufca ZHP w Szamotułach.

To praca harcerska dawała mu najwięcej radości i satysfakcji. Pierwsze obozy po wojnie organizował już w 1946 roku. Jak napisali we wspomnieniu przygotowanym z okazji 80-lecia ZHP w Szamotułach Aniela i Jerzy Kmieciakowie oraz Katarzyna Grążka, „daje młodym ludziom po latach wojny radość życia, radość tworzenia, uczy widzieć wokół siebie dobro” (poznański dodatek „Gazety Wyborczej” z 28.11.2003 r. ). W 1949 roku Związek Harcerstwa Polskiego został zlikwidowany, a jego struktury wcielono do Związku Młodzieży Polskiej. Kiedy w końcu 1956 roku reaktywowano ZHP, Bolesław Szczerkowski całym sercem angażuje się w szkolenie nowych drużynowych i zastępowych, tworzenie drużyn, organizowanie wyjazdów i imprez harcerskich. Harcerstwo na Ziemi Szamotulskiej działało wówczas bardzo prężnie.  W latach 1974-75 Bolesław Szczerkowski pomagał w procedurze nadania szamotulskiemu hufcowi ZHP imienia Armii Poznań. Zbierał dokumenty i je opracowywał, był współautorem przygotowanego z tej okazji biuletynu. „Dziś ludzie, którzy go znali, mówią, że z jego postaci emanowała serdeczność i skromność, był i jest dla nich niekwestionowanym autorytetem” – napisano w cytowanym już wspomnieniu. W 2004 roku na budynku Szkoły Podstawowej nr 3 w Szamotułach odsłonięto tablicę poświęconą pamięci druha Bolesława Szczerkowskiego.

Jego działaniami można by obdzielić kilka życiorysów. Na emeryturze prowadził Klub Seniora, był prezesem ogniska nauczycieli-emerytów, kierownikiem klubu Związku Nauczycielstwa Polskiego, nadal działał w wielu organizacjach społecznych i … udzielał lekcji skrzypiec. Jego instrument do dziś wisi na ścianie w pokoju córki Danuty.  Zmarł nagle, krótko po swoich 70. urodzinach.

Agnieszka Krygier-Łączkowska

czerwiec 2019 r.