Franciszek Kwilecki – rzeźbiarz z Dobrojewa

Franciszek Kwilecki, o którym pisałem w artykule Stadnina Kwileckich w Dobrojewie (http://regionszamotulski.pl/stadnina-w-dobrojewie/), był nie tylko ziemianinem i hodowcą koni, ale również artystą.

Franciszek Kwilecki urodził się 4 października 1875 roku w Szamotułach, jako czwarty z pięciu synów Stefana Kwileckiego (1839-1900) i Barbary z Mańkowskich (1845-1910). Rodzice przygotowywali Frania do roli ziemianina, dlatego posłali go do gimnazjum w Poznaniu i szkoły rolniczej w Berlinie. On z kolei odkrył w sobie zamiłowanie do sztuki. W wolnych chwilach szkicował, rzeźbił i malował. Aby mógł rozwijać swój talent, rodzice skierowali go najpierw na roczne studia do Krakowa (1893-1894), a następnie na czteroletnie studia do Paryża (1896-1900). Rok później, 19 sierpnia 1901 roku, ożenił się z Jadwigą księżną Lubomirską.

Popiersia wykonane przez Franciszka Kwileckiego: Maksymilian Jackowski (1909, gips), hr. Kazimierz Chłapowski (1912, brąz), Marceli Krajewski (1913, brąz) i arcybiskup poznański Florian Stablewski (1914, gips)

Stefan Stablewski wspominał, że „Rzeźbiarska żyłka właściciela stanowiła czynny związek ze światem sztuki”. Czas do wybuchu I wojny światowej to okres, w którym Franciszek dużo tworzył. Szczególnie często rzeźbił popiersia i portrety w medalionach. W tym czasie powstały m.in.: popiersie Mieczysława Kwileckiego z Oporowa, popiersie patrona Maksymiliana Jackowskiego (1909), posążek pary na wrotkach (1911), posążek córki Marii (1912), popiersie biskupa Floriana Stablewskiego (1914), czy popiersia malarzy – przyjaciół Kwileckiego: Michała Wiewiórkowskiego i Marcelego Krajewskiego (1913). Franciszek wykonał również medal w brązie na swój ślub z Jadwigą (1901). Do ważnych prac Kwileckiego należy również płaskorzeźba marszałka Władysława Ostrowskiego, w kościele św. Barbary w Krakowie. Kwileckiemu przypisuje się również autorstwo drogi krzyżowej w Ostrorogu, której indywidualną cechą jest to, że jest w porządku odwrotnym. Prawdopodobnie Kwilecki wykonał również figurę św. Józefa z Dzieciątkiem w poznańskiej katedrze.

Franciszek był jednym z założycieli Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu. Uczestniczył w zebraniu konstytucyjnym tej organizacji (31.01.1910), a następnie wpłacił jednorazowo 300 marek, za co zgodnie ze statutem otrzymał dożywotnie członkostwo. W 1912 roku wszedł do zarządu Towarzystwa i od tego czasu był również jurorem w konkursach. 2 lutego 1914 roku nastąpiło otwarcie nowego salonu Towarzystwa. Franciszek miał w tym duży udział, gdyż nie tylko wpłacił środki na fundusz budowy, ale również wspólnie z Władysławem Kościelskim oraz Adamem i Olgierdem Czartoryskimi podżyrował weksel na pożyczkę w wysokości 30 tysięcy marek.

W 1911 roku Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych ogłosiło kilka konkursów, w których Kwilecki zasiadał jako juror:

• konkurs na wykonanie szkicu obrazu ołtarzowego z motywem Świętej Trójcy do ołtarza głównego w nowym kościele pod wezwaniem Św. Trójcy w Bydgoszczy,
• konkurs na zaprojektowanie telegramu weselnego i żałobnego dla Towarzystwa Czytelni Ludowych w Poznaniu,
• konkurs na zaprojektowanie okładki do dzieła dr. Mariana Kukiela W setną rocznicę 1812-1912 dziejów oręża polskiego w epoce Napoleońskiej.

W tym samym roku Towarzystwo zorganizowało wystawę zbiorową, na której Kwilecki prezentował swoje prace razem z trzynastoma innymi artystami.

W 1912 roku Kwilecki wystawił dwie prace na Grand Salon des Arts w Paryżu. W tygodniku „Praca” pisano wówczas: „Baczniejszą uwagę zwraca ledwie hr. Franciszek Kwilecki z Dobrojewa w Wielkim. Księstwie Poznańskiem, pięknie pomyślanym portretem Marii – córki artysty i bardzo poprawnym biustem p. C. Szkoda, że poważny zresztą talent hr. Kwileckiego tak rzadko daje znać o swym istnieniu. Tym bardziej podkreślić należy dwie piękne prace hr. Kwileckiego, że jest to jedyny artysta polski z Księstwa, który wystąpił w tegorocznych Salonach paryskich z dziełem, nie usuwając się z pod oceny” [pisownia oryginalna – red.]. Niewielką wzmiankę znajdujemy również w miesięczniku „Sztuka” (t. 2, 1912): „Po za tem wyróżnili się swemi rzeźbami Kraiński, który zapowiada się jako bardzo rasowy rzeźbiarz, bar. Puszet, panna Broniewska, hr. Kwilecki, Medveski Sobczak, Jackowski”.

W 1914 roku na I Salonie Wiosennym w Krakowie, organizowanym przez Towarzystwo Sztuk Pięknych w Krakowie, Kwilecki wystawił swoją pracę wykonaną z brązu ‒ popiersie Marcelego Krajewskiego. Rzeźba ta znajduje się na liście dzieł zaginionych w czasie II wojny światowej.

Po wybuchu I wojny światowej artystyczna działalność Franciszka nieco osłabła na rzecz działalności politycznej. W 1916 r. stworzył rzeźbę – akt kobiecy – o nazwie Studium. Z okresu powojennego nie znamy zbyt wielu prac Kwileckiego z wyjątkiem wyrzeźbionych portretów Józefa Piłsudskiego oraz posła II RP w Wiedniu – Jana Gawrońskiego. Ponadto w 1929 roku, w trakcie Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu, Kwilecki wystawił dwie prace: głowę młodzieńca (gips) oraz popiersie (gips polichromowany). Był członkiem Stowarzyszenia Artystów Plastyków „Plastyka” (co najmniej do 1936 r.)

Franciszek Kwilecki zmarł 20 września 1937 roku w Warszawie. Zgodnie z ostatnią wolą jako pierwszy z Kwileckich został pochowany na cmentarzu w Ostrorogu.

Michał Dachtera

Literatura:

1. Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t.3 1890-1914 [o Kwileckich].
2. Katalog Działu Sztuki Powszechna Wystawa Krajowa, Poznań 1929.
3. Katalog wystawy Jubileuszowej MCMXIV. I Salon Wiosenny, Kraków 1914.
4. „Krakowski Miesięcznik Artystyczny” 1911, nr 5 i 8.
5. „Kronika Miasta Poznania” 1938, nr 2.
6. Andrzej Kwilecki, Ziemiaństwo wielkopolskie. Między wsią a miastem, Poznań 2001.
7. Andrzej Kwilecki, Kwilcz i inne majątki Kwileckich na przestrzeni wieków, Poznań 1996.
8. „Praca” 1912, nr 27.
9. „Sztuka” 1912, z. 2.

Fotografie archiwalne:

1. Andrzej Kwilecki, Ziemiaństwo wielkopolskie. Między wsią a miastem, Poznań 2001.
2. Andrzej Kwilecki, Kwilcz i inne majątki Kwileckich na przestrzeni wieków, Poznań 1996.
3. „Kronika Miasta Poznania” 1938, nr 2.
4. Katalog wystawy Jubileuszowej MCMXIV. I Salon Wiosenny, Kraków 1914.
5. „Tygodnik Ilustrowany” 1912, nr 20.
6. Ze zbiorów Wojciecha Kwileckiego.
7. Biblioteka Narodowa Polona.
8. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.