Folklor muzyczny i tańce

Na szczególną uwagę zasługuje folklor muzyczno-taneczny. Na przeważającym obszarze Wielkopolski w instrumentarium ludowych kapel pojawiają się dudy − instrument dęty, mogły im towarzyszyć skrzypce „podwiązane”, czyli z dodatkowym progiem. W kapelach ludowych na Ziemi Szamotulskiej występowały skrzypce, a dudy zostały zastąpione przez klarnet i marynę − instrument niezwykle rzadki, znany tylko w regionie szamotulskim oraz na Pałukach. Maryna to duży instrument, który łączy dwie funkcje: basującą i perkusyjną (rytmiczną). Pudło rezonansowe o kształcie trapezu osadzone jest na grubej nóżce, a na górze gryfu z trzema strunami umieszczono metalowe krążki. Podczas gry basista uderza rytmicznie nóżką o podłoże, co powoduje brzęczenie krążków, a smykiem pociera o struny instrumentu. Jest to jednak nowoczesna forma gry na marynie, gdyż pierwotnie basista trzymał nieruchomo smyk, a instrumentem kołysał tak, żeby ocierał on o struny.

Wielkopolski folklor taneczny, podobnie jak muzyczny, charakteryzował się bogactwem form i zróżnicowaniem regionalnym. Na całym obszarze Wielkopolski dominowały tańce rodzime: wiwaty, przodki, chodzone, marsze, formy oberkowe (zwane „za kołem”). Popularnością cieszyły się jednak również „przybysze” − tańce przyswojone przez folklor miejscowy, a wywodzące się z innych krajów: walcerki, tyrolinki, szocze, polki czy lendry. Spośród nich najbardziej znane w regionie szamotulskim są: Wielki ojciec, Poniewierany, Polka od Szczuczyna, Marynia, Gołąbek, Lusterkowy, Chusteczkowy czy Rajlender. Do najstarszych i najliczniejszych tańców należą wiwaty − tańce powiązane z pieśniami, o zróżnicowanym tempie, metrum i nastroju. Specjaliści wskazują, że oparte są one na prostych formach ruchu, chodu, biegu lub chodo-biegu, krokach dosuwnych, dostawnych lub obrotowych, tzw. „krokanych” (czyli z równomiernym przenoszeniem ciężaru ciała z nogi na nogę), tańczone na całej stopie dookoła wspólnej osi (na Ziemi Szamotulskiej − na przykład − A jo nie wiym, co to za przyczyna czy Wiwat bratu memu). Na uwagę zasługują, wykonywane do melodii wiwatów czy chodzonych, przodki − tańce z figurami, zamawiane dla jednej pary, która tańczyła w centrum, pozostali zaś tańczący chodzili lub biegali po obwodzie koła.

Elementy kultury ludowej, które niegdyś stanowiły bogactwo folkloru Ziemi Szamotulskiej, oderwały się od konkretnych warunków wiejskiego życia, przeniesione zostały w sytuacje odmienne od naturalnych − na sceny i estrady czy do różnego rodzaju wydawnictw. Nie mamy zatem do czynienia z żywym folklorem, ale − według terminologii etnograficznej − z folkloryzmem. Ciągle jednak jest to żywa tradycja.

Agnieszka Krygier-Łączkowska

Tekst pochodzi z albumu Wesele szamotulskie, Szamotuły 2016 [wydawca Szamotulski Ośrodek Kultury].